Velen houden er een beperkt en verouderd idee op na wat gender is, hoe het werkt en hoe het interacteert met sekse en seksualiteit. Op deze plaats wil ik een recenter en beter kloppend idee neerzetten hoe het dan wél zit met gender.
Hoe zit dat nou met gender en hoe verhoudt het zich tot lichaam en tot seksualiteit? Want dat is de eeuwige trits. Wat is gender, hoe werkt het, hoe voelt het? Op zich biedt elk van deze vragen de mogelijkheid van een college. Dat kan ik ook verzorgen op verzoek.
Eerst een poging tot definitie van wat ik bedoel als ik het heb over “gender”
Een definitie van gender geven is al gauw tautologisch: Gender is het gegenderd zijn. Een genderidentiteit of -expressie hebben. Traditioneel wordt het gelinkt aan mannelijkheid en/of vrouwelijkheid. In een niet-binaire situatie zou je bijvoorbeeld kunnen zeggen: gender is het gevoel dat je mannelijk, vrouwelijk, of iets compleet anders bent. Gegeven het feit dat onze wereld zo sterk in mannen en vrouwen denkt, is het moeilijk niet daaraan te relateren, waardoor je constructies krijgt als “mannelijk, vrouwelijk, daartussen of daarbuiten”. De laatste jaren verschijnen er nieuwe namen en benamingen die soms even snel weer verdwijnen, maar het geheel geeft aan dat “gender” in elk geval bruist en leeft.
Iedereen hier heeft een lichaam, een geseksueerd lichaam zelfs. Vrijwillig of onvrijwillig, aangeboren of verkregen. Velen hier hebben een gender. Dat geldt niet per definitie voor iedereen. Want gender is voor een groot deel opgelegd, op grond van het geslacht dat je bij geboorte (doorgaans) is toegekend. Maar dat past niet altijd. Dat is ook logisch want er is meer onder de zon dan alleen man en vrouw. En daardoor krijg je dus onder andere transgender. Er is een grotendeels ontkende genderdiversiteit en als je niet in de erkende hokjes past, dan heb je de keuze om je aan te passen (dat moet je sowieso enigszins voor de wet) of voor je gevoel, je “ware identiteit” te gaan. Niet dat er zomaar een ware identiteit is. Dat is ook iets dat je ontwikkelt onder invloed van diverse factoren.
En dan is er dus seksualiteit dan wel seksuele oriëntatie of gerichtheid. Niet geaardheid alsjeblieft. We zijn geen stopcontacten.
Hoe werkt dat dan met die drie, hoe haken ze in elkaar, hoe werken ze samen – of elkaar tegen?
Zoals gezegd, iedereen heeft een lichaam, de meesten hebben een genderidentiteit en velen hebben een seksuele identiteit. Maar niet iedereen en er zijn mensen met alles en mensen met “niets”. Want er zijn ook aces, aseksuelen (ik heb ze in het Nederlandse nog niet horen zeggen dat ze een aas zijn, dus ik houd het maar op het Amerikaanse ace voor “asexual”. En dan kun je nog steeds bi zijn bijvoorbeeld, want aseksueel is alleen maar geen (sterke) seksuele wensen hebben. Is dat aangeboren, als in prenataal bepaald? Nee, niet zonder meer. Seksuele identiteiten ontwikkelen zich gewoon heel vroeg. Mogeljk is er iets – een richting – aangeboren, maar dan rudimentair. En de vraag is maar hoe belangrijk dat is. Is het het gevolg van slechte ervaringen? Misschien voor een deel. Maar niet iedere ace heeft slechte ervaringen met seksualiteit. Net als niet iedere a-gender slechte ervaringen heeft met het gendersysteem. Hoewel het haast onmogelijk is er geen ervaring mee te hebben en de push om een keuze te maken binnen de hokjes is enorm.
Is het aangeleerd dan? Zoals sommige conservatieven roepen dat homoseksualiteit en transgender zijn aangeleerd door evil volwassenen met een perverse afwijking. Zo zit het niet. Seksualiteit ontwikkel je doorgaans in de loop van je jonge leven op grond van wat je voelt voor anderen die een zelfde of een ander geslacht of gender lijken te hebben (de roemruchte gerichtheid). En als er een match is en een gelegenheid dan kun je een praktijk beginnen op te bouwen. En seksualiteit is er ook in duizendvoud. Van hetero tot queer en van vanille tot kink.
Dus zoals je mensen zonder seksuele (maar misschien wel romantische) gevoelens, en mensen die niet één keuze kunnen of willen maken, heb je mensen zonder genderidentiteit (a-genders, non-genders) hebt, maar ook met niet-traditionele en zelfs meerdere genderidentiteiten. En de uitdrukkingen en identiteiten die we zien van gender zijn ook niet absoluut en perse permanent door de tijd heen. Noch zijn ze universeel. Alsje wereldwijd kijkt, zijn we in het Westen eigenlijk wel heel beperkt met onze uitsluitende erkenning van mannen en vrouwen, meestal alleen hetero ook nog. Een land als India kent minstens 20 gender- en seksuele identiteiten,
En dan heb je mensen die geslachtelijk buiten de hokjes vallen. Intersekse-personen, dan wel personen met een intersekse-conditie. Daar loopt iets in hun geslachtsontwikkeling anders waardoor ze niet eenduidig in de richting van een lichaam dat kan baren of dat kan bevruchten ontwikkelen. Dat zijn tenslotte de lichamelijke geslachtsstandaarden. En transmensen vallen vaak ook buiten de geslachtelijke, lichamelijke hokjes. Samen bewijzen trans* en inter* mensen dat geslacht niet zo eenduidig ligt als je denkt. Want er zijn – tegenwoordig ook wettelijk erkend – mensen met een gender en een seksualiteit die niet direct of niet helemaal matchen met de verwachtingen op grond van de uiterlijke verschijning.
De biologische begrippen van man en vrouw zijn ook niet neutraal, maar het product van ideeën en van observaties van wat vaak voorkomt. En de definities werken als axioma’s, uitgangspunten. maar ze worden net zo hard geschapen en net zo hard bewaakt als veel andere maatschappelijke cruciaal geachte ideeën. Dat kan goed zijn of niet, maar het is in elk geval niet neutraal en ‘objectief’. En dat blijkt ook met de ontwikkelingen die we steeds duidelijker zien.
De (school)biologie zou er goed aan doen meer te formuleren in de trant van “de meeste mensen hebben XX of XY chromosomen” en “veel mannen hebben een penis en veel vrouwen een vagina. Dat is alleen niet altijd het geval.”En voor de bovenbouw nog wat over hormonen erbij. Hoe eerder je ermee begint hoe beter.
En last but not least: gender is niet biologisch bepaald, wel biologisch beïnvloed. In hoeverre, dat is onderdeel van actuele debatten. Hoe biologisch gender is, maakt niet zo heel veel uit. daar wordt veel te veel waarde aan gehecht. Er is genderdiversiteit en er zijn lichamen met allerlei geslachtelijke (en niet-geslachtelijke) kenmerken en dat hangt maar in beperkte mate samen. laten we stoppen zoveel waarde te hechten aan de combinatie van licham, gender en seksualiteit. Dat is ook beter voor de geestelijke volksgezondheid, want dan flippen mensen minder als hun verwachtingen niet uitkomen rond seks(e) en gender. dat scheelt slachtoffers.
“Normale” genders en seksualiteiten en lichamen zijn een kwestie van normen. Niet van verschijning. Mijn gender en seksualiteit zijn ook niet normaal. Maar ja, dat is logisch, want normaal is een stand op m’n wasmachine. En ik ben een mens, geen wasmachine. Normaal is wat genormeerd is en geaccepteerd dus. Homoseksualiteit is doorgaans niet normaal maar wel veel voorkomend. En transgender komt ook steeds meer voor. En wanneer iets veel voorkomt en meer en meer gezien wordt kan dat leiden tot acceptatie wanneer het niet verdrukt wordt. Het kan ook zijn dat men het negeert of zelfs wetgeving ertegen in stelling brengt. Hetgeen de laatste tijd ook weer hard gebeurt in diverse landen.
In Nederland en omgeving kiest men toch het meest voor accepteren, maar dat wil niet zeggen dat het dan ook – zelfs maar juridisch – koek en ei is. De Europese standaard voor trans-erkenning is simpelweg nog steeds schandalig laag (twaalf landen eisen nog steeds chirurgische sterilisatie) en bescherming op grond van je genderidentiteit is in veel landen niet aan de orde. Plus dat wetgeving één ding is, maar wanneer die niet wordt gehandhaafd en er wetgeving is die een deel van de groep (meestal de meest gemarginaliseerden) hard bestraft omdat ze bijvoorbeeld sekswerk doen om te overleven of tot een raciale minderheidsgroep behoren die dus ook veel zwaarder gecontroleerd wordt en waar ieder vlekje een poel bloed wordt, dan schiet hooguit een deel van die populatie er iets mee op. Dat is dus serieuze kritiek op het heersende idee dat gendererkenningswetgeving of bescherming op grond van seksuele oriëntatie voldoende is.
Kortom gender is vrij gewoon, en vooral veelkleurig. Doe er je voordeel mee en laat je niet beperken tot het hokje Gewoon, of wasmachinestand Normaal. “Remember, larger than life is just big enough”, zegt Ru Paul ook.
